Kennis is macht en dat geldt ook voor de overgang. Vrouwen die weten wat hen te wachten staat of wat hen overkomt, kunnen werken aan weerbaarheid en veerkracht. Zorgverleners kunnen informatie geven en coachen bij leefstijlveranderingen.

In gesprekken met vrouwen over de overgang zijn het veelgehoorde uitspraken: ‘had ik dat maar eerder geweten’, ‘hoort dat er ook bij?’ en ‘ik ben dus niet gek aan het worden’. Wat zijn we als vrouwen slecht op de hoogte van hoe ons lichaam hormonaal werkt en hoe dat nu zit met die overgang. Onze oma’s en moeders hebben de toon gezet: de overgang is een periode waar je doorheen moet, het hoort erbij. Met een rood hoofd, ramen open, sombere gevoelens, spier- en gewrichtsklachten gewoon doorgaan.

Fases

De periode van de overgang is een periode waarin het vrouwelijk lichaam enorm hard werkt aan een nieuwe balans, van een gezond vruchtbaar lichaam naar een gezond lichaam zonder oestrogeen en progesteron. Deze letterlijke overgang gaat bij vier van de vijf vrouwen gepaard met klachten. De overgang wordt verdeeld in drie fases: de pre-, peri- en postmenopauze. Afhankelijk van waar de vrouw zich bevindt in de fases kunnen klachten eerder of later optreden. De overgangsklachten worden onderverdeeld in typische en atypische klachten. De typische klachten zijn: opvliegers en nachtelijk transpireren (vasomotore klachten), veranderingen in de menstruatie, vaginale veranderingen als atrofie en vaginale infecties en urineverlies en blaasontstekingen.

De overgang lijkt veel vrouwen te overvallen. Zij kunnen de klachten niet goed plaatsen, weten niet wat er met hen aan de hand is en voelen zich niet zichzelf met alle consequenties van dien, zoals somberheid, onzekerheid, gevoel van falen en veranderd zelfbeeld. Bij de pathologische overgang, door behandeling met anti-hormonale therapie bij borstkanker of het verwijderen van de eierstokken, komt de overgang letterlijk als een overval.

Kennis

Informatie is het sleutelwoord. Weten wat er speelt is het begin het succes. Weten welke klachten er wel en niet bij kunnen horen en weten welke aanpassingen in het leven en de leefstijl kunnen zorgen voor vermindering van die klachten. Om vrouwen weerbaar te maken en te houden voor de overgang, en veerkrachtig tijdens de overgang, is kennis van belang. Eigenlijk zou je die kennis al moeten hebben ruim voordat overgangsklachten zich voordoen. Er wordt steeds meer bekend over de relatie tussen leefstijl en klachten tijdens de overgang. Stoffen en omstandigheden die kunnen prikkelen, kunnen juist tijdens de overgang zorgen voor klachten of het verergeren van bestaande klachten. Denk hierbij aan het eten van suiker of het drinken van alcohol. Het verschilt per vrouw wie waar last van krijgt, maar kennis van de eigen reacties zorgt voor inzicht. Op basis daarvan kan de vrouw keuzes maken. Wanneer je bijvoorbeeld als vrouw de relatie ziet tussen het glaasje wijn en opvliegers in de nacht, kun je kiezen of je dat wijntje over hebt voor een onderbroken nacht. Deze kennis maakt de vrouw als het ware meer weerbaar.

Leefstijl

Als gevolg van de overgang kunnen de risico’s op hart- en vaatziekten, diabetes mellitus en osteoporose toenemen. Erfelijkheid kunnen deze risico’s vergroten maar helaas zijn we niet in staat om daar wat aan te doen. Er zijn ook factoren die met leefstijl te beïnvloeden zijn waardoor er als het ware tegenwicht wordt geboden op bestaande risico’s. Een goed voorbeeld hiervoor is bewegen waarbij er kracht op de botten komt te staan om de kans op osteoporose te verminderen. Hiermee wordt bedoeld fietsen en wandelen in plaats van zwemmen. Je leefstijl veranderen is heel moeilijk en de veranderingen volhouden ook. Zelfs wanneer je er profijt van hebt op de korte termijn. Het Leefstijlroer van de Vereniging Arts en Leefstijl is een werkwijze voor hulpverleners om leefstijl en leefstijlveranderingen bespreekbaar te maken.
Belangrijk is dat niet de hulpverlener sturend is, maar dat juist het initiatief bij de zorgvrager vandaan komt.

Leefstijlverandering die tot stand komt in kleine stapjes is vaak beter vol te houden en geeft de vrouw de tijd om de verandering te verweven in het dagelijks leven, door het te koppelen aan iets wat men toch al doet op de dag. Om meer water te drinken, neemt de vrouw bijvoorbeeld bij iedere kop koffie een glas water.

Werk

Door de klachten van de overgang bespreekbaar te maken binnen het gezin of op het werk vergroot de vrouw met overgangsklachten de eigen veerkracht. Zij kan hierbij aangeven wat er noodzakelijk is om minder klachten te ervaren of zich beter te voelen gedurende de dag. Denk hierbij aan het bespreken om op andere tijden te werken. In plaats van dat de vrouw om 8 uur ’s morgens na een doorwaakte nacht op het werk verschijnt, kan zij tijdelijk gaan werken vanaf 10 uur. Zo kan zij rustiger haar dag beginnen en daardoor gedurende de dag productiever zijn. Het bespreekbaar maken op de werkvloer van overgangsklachten is een van de aandachtspunten van vakbond CNV. Met de handreiking ‘Open over de overgang’ geeft het CNV werkgevers en werknemers informatie, tips en trainingen over hoe je dit gesprek over de overgang op gang kan helpen.

Dit artikel is eerder verschenen in VOGmagazine.